Każdy z sześciu pierwiastków wspakultury

Każdy z sześciu zanalizowanych przez Jana Stachniuka pierwiastków wspakultury:

"Śmiech to zdrowie. Stachniukowi humor zawsze dopisywał. Każdy z sześciu zanalizowanych przez Jana Stachniuka pierwiastków wspakultury dostrzeże wnikliwy socjolog w obecnym polskim charakterze narodowym, ściślej mówiąc - w charakterze polakatolików.

Przede wszystkim znajdzie 4. spirytualizm, czyli wiarę w boga;

znajdzie 3. moralizm, czyli pielęgnowanie, przeważnie w słowie, a rzadziej w czynie, cnót katolickich;

na pewno uderzy go bijący w oczy 1. personalizm, zakotwiczony w doktrynie katolickiej, w izolowanym od marności tego świata stosunku: jednostka-bóg;

dojrzy jałową, bierną 2. wszechmiłość;

5. nihilizm wyszczerzy się w polskiej wersji vanitas vanitatum: a czy to warto?;

6. hedonizm wreszcie odnotuje w polakatolickim konsumpcjonizmie, w sławetnym "zastaw się a postaw się!"

Taką jest tradycyjna, do dziś w Polsce panująca ideomatryca społeczna."

Rozpad kultury powoduje pojawienie się „pierwiastków wspakultury”. Wymienia się ich sześć, są to:

1. Personalizm – to czyste trwanie biofizjologiczne. Można go określić jako „wola niezmąconej wegetacji jednostki, pragnienie unikania wszystkiego, co tę wegetację mogłoby zmącić; to wolność od napięć wewnętrznych, rozsadzających równowagę „ja”, to wolność od naporu sił z zewnątrz w postaci dzieł kultury i obowiązujących zadań historycznych” . Dla personalisty każdy proces kultury jest gwałtem wobec człowieka i niesprawiedliwością. Koncepcja absolutnej bierności jest wynalazkiem personalizmu, dzięki temu personalista uzyskuje niezależność od falowania historii. „Zdobywa on pełną wolność wewnętrzną, gdy z nieograniczoną pokorą i rezygnacją nie sprzeciwia się „złu”, gdy jest posłuszny swemu władcy jako niewolnik, gdy wykonuje rozkazy tej lub innej władzy, gdy bez sprzeciwu ulega gwałtowi, gdy jest na wszystko obojętny.”
   
2. Wszechmiłość – jest powiązana z pierwiastkiem personalistycznym. U jej podstaw leży szczęście fizjologiczne. Wszechmiłość jest czystym trwaniem połączonym z uwielbieniem otaczającej rzeczywistości. Jej stagnacja i spłaszczenie jest jawnym zaprzeczeniem idei kultury, dla której najważniejszy jest czyn. Następuje tu upadek funkcji tworzycielskich jako wartości, gdyż w miłości jest równość. Nie ma znaczenia czy ktoś jest dekadentem, czy wynalazcą – jest traktowany tak samo.
   
3. Moralizm – po pojawieniu się wartości idealnych (Platon) nastąpił zwrot w pojmowaniu powinności człowieka. Od tego momentu nastąpiło zepchnięcie materii na plan dalszy. Pojawił się prymat „ducha nad ciałem”, co doprowadziło do dziwnego stanu w którym ciało stało się czymś grzesznym, co powinno być zwalczone. Moralizmem w tym ujęciu jest ciągłe uprawianie cnot ducha, które ma nas zawieść do królestwa niebieskiego. Wszystko co się temu sprzeciwia musi zostać zwalczone, jest złem.
   
4. Spirytualizm – polega na przeciwstawieniu świata w jakim żyjemy, ze światem idealnym. Wszystko co jest w tym świecie jest marnością, trzeba więc dążyć do innego, lepszego świata, w którym wszystko jest szczęśliwe, wspaniałe i piękne. Spirytualizm powstał gdy ludzie utracili sens życia, gdy nie posiadali celu, ku któremu mogliby dążyć. „Ostry konflikt świata z zaświatem pozwala spirytualistom zestalić obrazy tego ostatniego. W jego centrum musi być jakiś samowładny, wszystkowiedzący, Bóg, oczywiście całkowicie duchowy.”
   
5. Nihilizm – to walka z grzesznym światem i z siłami godzącymi w moralizm. Nihilizm jest stłumieniem i wyparciem podstawowych popędów człowieka, jego biologicznej natury. Następuje tu przeciwstawienie człowieka (wymyślonym) normom moralnym, to co jest sprzeczne z wartościami jest złem.
   
6. Hedonizm – jest pochodną nihilizmu. „jest to bez odpowiedzialny utylitaryzm i konsmpcjonizm. Życie nie jest etapem ku czemuś więcej, lecz spożywaniem.”
   Mamy zatem sześć pierwiastków wspakultury, które są podstawą procesów rozkładowych. Nie zawsze jednak wszystkie naraz się uaktywniają, gdyż są czymś suwerennym. Ponieważ jednak rodzą się w wyniku tego samego procesu rozkładowego, muszą w jakichś sposób pogodzić się i podzielić „władztwem”. Z konstatacji tej wynika, że te pierwiastki mają zdolność do łączenia się w hierarchiczne zespoły. Układają się one w różny sposób tworząc rozmaite struktury.

Koncepcja kultury i wspakultury w filozofii Jana Stachniuka